چکیده: (3720 مشاهده)
بومشناسی گیاهی یکی از رشتههای تخصصی بومشناسی عمومی است. کلمۀ «بومشناسی » به معنی کلی آن برای اولین بار در اواخر قرن نوزدهم توسط دانشمند آلمانی به نام ارنست هاکل به کار رفت که آن را قالب روابط موجودات با محیط زنده و غیرزنده توصیف کرد. منشأ بومشناسی گیاهی از دو رشتۀ علوم طبیعی به نام جغرافیای گیاهی و تاریخ طبیعی است و با سه رشته از علم زیستشناسی به نامهای ژنتیک، تکامل و فیزیولوژی گیاهی ارتباطی تنگاتنگ دارد. بومشناسی گیاهی به معنی وسیع کلمه با هر یک از رشتههای فوق تداخل دارد لذا لازم است که از آن تعریف دقیقتری شود. بنا به تعریف کربز (2001): «بومشناسی گیاهی مطالعۀ علمی اثرات متقابل گیاهان با عوامل محیطی است که توزیع و وفور گیاهان را مشخص میکند».
متأسفانه در سه دهۀ اخیر با تخریب پوشش گیاهی بسیاری از زیستگاههای طبیعی کشور و تبدیل آنها به اراضی زراعی و از طرفی با تکمحصولی کردن کشتها تنوع زیستی از بین رفته است. از این رو کشاورزان برای مبارزه با آفات و امراض گیاهی از سموم شیمیایی استفاده میکنند. لذا حفاظت بیولوژیک و تنوع زیستگاهها در سرلوحۀ کلیۀ برنامههای استفاده از اراضی قرار گرفته است. جوامع گیاهی حافظ تنوع بیولوژیک زیستگاههای طبیعی کشور هستند. در واقع پوشش گیاهی همانند چتری است که زمین را حفظ میکند.
علم بومشناسی قدمتی طولانی دارد و به زمان یونان و روم قدیم بازمیگردد که فلاسفۀ آن عصر مقالاتی دربارۀ روابط انسان و طبیعت نوشتند. اما بهرغم وجود تاریخ طولانی، مبدأ بومشناسی گیاهی به صد سال قبل، یعنی به دوره رنسانس برمیگردد که در آن زمان جغرافیدانان و طبیعت شناسان تأثیرات بارزی بر روی علم بومشناسی داشتند. ارسطو و افلاطون از نخستین کسانی بودند که در 300 سال قبل از میلاد مسیح دربارۀ جغرافیا و بومشناسی گیاهی مطالبی نوشتند. اما توسعۀ واقعی بومشناسی گیاهی از کتابهای جغرافیای گیاهی شروع شد که به وسیلۀ گیاه شناسان به رشتۀ تحریر درآمده بود. سیاحت و شناخت بیشتر جهان بهویژه در قرن نوزدهم، نظریات بومشناسی را متبلور ساخت.کارل لودویک ویلدنو (1812-1756) پیشرو این خط فکری جدید بود. وی اولین جغرافیدانی بود که خاطرنشان کرد اقلیمهای مشابه ولو اینکه هزاران کیلومتر از یکدیگر فاصله داشته باشند(مانند آفریقای جنوبی و استرالیا)، دارای پوشش گیاهی مشابه هستند.
در ایران نیز مانند بسیاری از کشورها، بومشناسی گیاهی با رشتۀ گیاهشناسی و جغرافیای گیاهی همراه بوده است. دو شخصیت بارز علم گیاهشناسی و بومشناسی گیاهی در ایران دکتر صادق مبین و دکتر حبیب الله ثابتی بودند که هر دو در دانشگاه تهران به تدریس و تحقیق اشتغال داشتند. در سال 1339 با تشکیل طرح بررسی مراتع و تولید علوفه در وزارت کشاورزی با همکاری صندوق سازمان ملل متحد (فائو) و ورود آقای هانری پابو بومشناس معروف فرانسوی به ایران کمک شایانی به شناسایی و مطالعۀ اکوسیستمهای مرتعی و جنگلی کشور نمود. در سال 1347 با تشکیل وزارت منابع طبیعی اهمیت جوامع گیاهی و زیستگاههای طبیعی بیش از پیش رونق یافت بهطوری که در سال 1353 به همت اساتید دانشگاه تهران و سایر محققین و کارشناسان سازمان جنگلها و مراتع و سازمان محیط زیست کشور، «سمینار بررسی مسائل پوشش گیاهی ایران» برگزار شد. در سال 1350 دکتر محمدجواد میمندی نژاد استاد دانشگاه تهران به ترجمۀ کتاب«شالودۀ بومشناسی» که از منابع مهم اکولوژی عمومی در دنیا بود، پرداخت. از دیگر چهرههای تأثیرگذار در این حوزه دکتر محمدحسین جزیرهای. مهندس کریم ساعی، دکتر کریم جوانشیر و علی اصغر نیشابوری را میتوان نام برد.
نوع مطالعه:
كاربردي |
موضوع مقاله:
تخصصي دریافت: 1394/3/6 | پذیرش: 1394/3/6 | انتشار: 1394/3/6