بیوتکنولوژی از ترکیب علم بیولوژی و فن تکنولوژی با رابطه‌ای بسیار پیچیده به وجود آمده است؛ تعاریف متنوعی از آن ارائه شده است. طبق یک تعریف، بیوتکنولوژی عبارت است از فنونی که از موجودات زنده برای ساخت یا تغییر محصولات، ارتقای کیفی گیاهان یا حیوانات و تغییر صفات میکروارگانیزم‌ها برای کاربردهای ویژه استفاده می‌کنند. بیوتکنولوژی به لحاظ ویژگی‌های ذاتی خود، دانشی میان‌رشته‌ای است؛ در واقع بیوتکنولوژی را می‌توان به درختی تشبیه کرد که ریشه‌های تناور آن را علومی با قدمت زیاد مانند زیست‌شناسی به‌ویژه زیست‌شناسی مولکولی، ژنتیک، میکروبیولوژی، گیاه‌شناسی، جانورشناسی و ... تشکیل می‌دهند؛ لیکن شاخه‌های این درخت که کم و بیش به‌تازگی روییدن گرفته‌اند هر لحظه با رشد خود شاخه‌های فرعی بیشتری را به وجود می‌آورند. کاربرد‌های بیوتکنولوژی به‌قدری وسیع است که تقریباً تمام جنبه‌های زندگی بشر را تحت تأثیر قرار می‌دهد به‌نحوی‌که پیش‌بینی می‌شود در آینده نزدیک کنار اکثر نام‌های رایج علوم و فنون یک کلمه «بیو» یا «بیوتک» هم اضافه شود که نشانه تأثیر این علم بر آن رشته هستند. به دلیل تأثیرات بسیار زیاد آن روی رفاه و آسایش بشر اکثراً بر این باورند که در آینده بیوتکنولوژی یکی از ابزارهای قدرتمند برای موجودیت انسان به شمار خواهد آمد. امروزه دامنه فعالیت بیوتکنولوژی بسیار گسترده است و از تشخیص، پیشگیری و معالجه بیماری گرفته تا تولید مواد شیمیایی و دارویی جدید، منابع غذایی جدید، محافظت از محیط زیست، حفظ انرژی و.. را شامل می‌شود. واژه بیوتکنولوژی نخستین بار در سال 1919 از سوی کارل ارکی به مفهوم کاربرد علوم زیستی و اثر متقابل آن‌ها در فنّاوری‌های ساخت بشر به کار برده شد. در قرن 21 با توجه به افزایش بی‌رویه جمعیت و نیاز به تأمین مواد غذایی، زیست‌فنّاوری کشاورزی مورد توجّه خاص قرار گرفته است. گیاهان زراعی تراریخته پرمحصول و مقاوم مانند ذرّت، برنج، سویا، گوجه فرنگی و گندم تولید شده و تکنیک‌های نوین زیست‌فناوری در افزایش تولید شیر و گوشت دام مؤثر واقع شده‌اند. حدود سی سال از عمر این فناوری جدید می‌گذرد و ایران نیز سرمایه‌گذاری‌هایی را برای تربیت نیروی انسانی و ایجاد چند مرکز تحقیقاتی آغاز کرده است. مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی و انستیتو پاستور از مؤسسات قدیمی ایران هستند که در زمینه بیوتکنولوژی فعالیت می‌کنند. اما اولین مرکز تخصصی بیوتکنولوژی در دهه پیش در سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران شکل گرفت. بعد از آن مرکز ملّی تحقیقات مهندسی ژنتیک و مؤسسات تحقیقاتی دیگر در بخش‌های مختلف به‌خصوص دانشگاه‌ها فعال‌تر شدند. در دهه 70 گروهی از سوی وزارتخانه‌های علوم، جهاد کشاورزی و بهداشت و درمان به خارج اعزام شدند و با بازگشت این گروه، فعالیت‌های تحقیقاتی رونق گرفت.

متن کامل [PDF 418 kb]   (1184 دریافت)